Dwusuwowe silniki spalinowe S-15, S-150 oraz S-31 do samochodu FSO Syrena

Producentem silnika S-15, S-150 oraz S-31 d0 samochodu FSO Syrena była Wytwórnia Sprzętu Mechanicznego w Bielsku-Białej. Początek produkcji silników spalinowych w WSM Bielsko-Biała to początek lat 50. XX wieku. Powstanie konstrukcji oraz rozpoczęcie produkcji dwusuwowych silników spalinowych w WSM-ie są nierozerwalnie związane z postacią inż. Fryderyka Bluemke, który trafił w 1945 roku do Fabryki Maszyn Karol Ochaner i Syn¹ (rok założenia 1872), jako pełnomocnik rządu do spraw uruchomienia powojennej produkcji fabryce. W czerwcu 1946 roku inż. Fryderyk Bluemke stanął na czele bielskiego oddziału Centralnego Biura Konstrukcyjnego nr 5, mającego siedzibę w Warszawie, posiadającego także oddział w Łodzi. Od tego momentu mamy do czynienia z dwoma niezależnymi jednostkami gospodarczym. Z jednej strony działało samodzielne Biuro Konstrukcyjne, którego zadaniem jest opracowywanie konstrukcji, wykonanie prototypów i badanie silników oraz innych wyrobów dla zakładów Zjednoczenia Przemysłu Motoryzacyjnego, a także dla innych branż. Biuro Konstrukcyjne realizowało prace dla wielu przedsiębiorstw, a w szczególności specjalizowało się w konstrukcji małolitrażowych, dwusuwowych silników spalinowych oraz motopomp. Działała także Fabryka Maszyn Karol Ochaner i Syn, w której produkowano pompy przemysłowe, rury żebrowane do centralnego ogrzewania, aparaty paropowietrzne, sprężarki śrubowe typu Knorr  oraz smarownice dla kolejnictwa. Ten podział organizacyjny utrzymywał się z różnymi zmianami do 1960 roku. Jest rzeczą oczywistą, że Biuro Konstrukcyjne pełniło także rolę Głównego Konstruktora dla działającego zakładu produkcyjnego. 1 kwietnia 1948 roku Fabryka Maszyn Karol Ochaner i Syn została znacjonalizowana i otrzymała nazwę, Zakłady Silników Spalinowych. Przedsiębiorstwo Państwowe Wyodrębnione, a 15 grudnia 1948 roku zmieniono ponownie nazwę na Wytwórnia Sprzętu Mechanicznego w Bielsku. (Bielsko i Biała zostały połączone w jeden organizm miejski dopiero w 1951 roku)

W kwietniu 1953 roku Centralny Zarząd Przemysłu Motoryzacyjnego podjął pierwsze ustalenia w sprawie produkcji popularnego samochodu, 10 czerwca 1953 roku został powołany zespół w celu opracowania założeń samochodu małolitrażowego. Silnikiem nowego samochodu miała być adaptacja silnika S 10 (pojemność 692 cm³ moc 18 KM przy 3 800 obr/min) przeznaczonego do napędu łodzi desantowych, opracowanego przez WSM Bielsko-Biała w 1952 roku. 
Ze względu u na krótkie terminy realizacji, adaptacja polegała na zwiększeniu mocy z 18 KM do 24 KM rozwijanej przy 4 000 obr/min, zmianie systemu zapłonu czyli zastąpieniu iskrownika dwoma przerywaczami oraz zastosowanie zapłonu bateryjnego, a także na zmianie sposobu mocowania i zawieszenia silnika. Tak zmodyfikowany silnik oznaczono S-14 i zamontowano do pierwszych prototypów samochodu Syrena wykonanych w grudniu 1953 roku w celu zaprezentowanych ministrowi J. Tokarskiemu 31 grudnia 1953 roku. Konstruktorem silnika był inż. Jan Kubica, nad całością prac czuwał inż. Fryderyk Bluemke. Od początku 1954 roku przystąpiono do intensywnych prób i badań drogowych prototypowych samochodów. W ich wyniku okazało się, ze silnik wymaga jeszcze wielu zamian, w szczególności zwiększenia mocy oraz momentu obrotowego, poprawy łożyskowania wału korbowego, uszczelnienia komory korbowej. Zgodnie z wykazanymi potrzebami, inż. Jan Kubica opracował konstrukcję silnika noszącego oznaczenie S-15, o pojemności skokowej zwiększonej do 744 cm³ i mocy 27 KM rozwijanej przy 3 800 obr/min.

W tym miejscu należy zauważyć, iż powszechna opinia o tym, że dwucylindrowy silnik samochodu Syrena pochodzi od silnika motopompy jest całkowicie błędna. Silnik S-15 został zaprojektowany do napędu samochodu Syrena i dopiero na bazie silnika samochodowego powstała wersja silnika oznaczona S-15 M, która służyła do napędu pompy M 800, w miejsce silnika o starszej konstrukcji z oznaczeniem S 80, o pojemności skokowej 1 100 cm³. Bajkę o pochodzeniu silnika od motopompy wymyślili sami polscy decydenci przemysłu motoryzacyjnego aby odeprzeć zarzuty, NRD i Czechosłowacji, że Polska nie mając przydziału w RWPG² na produkcje samochodów, jednak produkuje samochody osobowe. Tłumaczono się w ten sposób - produkcja małoseryjna, w ramach istniejących mocy przerobowych, silnik od motopompy, itp.. Ówcześni decydenci potrafili dbać o polski interes dużo lepiej niż obecni, co dla wielu, szczególnie ludzi młodych, może się okazać tezą szokującą.

 Podstawowe parametry silnika S-15

• liczba cylindrów - 2
• rozrząd - tłokowy (silnik dwusuwowy)
• układ cylindrów - rzędowy, równoległy
• pojemność skokowa - 744 cm³
• średnica cylindra - 76 mm
• skok tłoka - 82 mm
• stopień sprężania - 7
• moc maksymalna - 27 KM przy 3 000 obr/min oraz 24 KM dla wersji S-15 M
• maksymalny moment obrotowy -  62,5 Nm przy 2 000 obr/min
• wymagana liczba oktanowa paliwa - 78 (benzyna niebieska)
• gaźnik - poziomy BVF H 362/16
• smarowanie mieszankowe w proporcji - 1:30 (olej Lux 10)
• chłodzenie cieczą z samoczynnym obiegiem
• filtr powietrza - suchy siatkowy z tłumikiem szmerów ssania
• masa suchego silnika 65 kg
• uruchomienie produkcji - 1956 (S-15 M - 1957)

Start i praca silnika S-15 w samochodzie FSO Syrena 100 z 1960 roku.

Bartosz Kupiecki

Podstawowe parametry silnika S-150

• liczba cylindrów - 2
• rozrząd - tłokowy (silnik dwusuwowy)
• układ cylindrów - rzędowy, równoległy
• pojemność skokowa - 744 cm³
• średnica cylindra - 76 mm
• skok tłoka - 82 mm
• stopień sprężania - 7,4
• moc maksymalna - 30 KM przy 4 000 obr/min 
• maksymalny moment obrotowy -  64 Nm przy 2 500 obr/min
• wymagana liczba oktanowa paliwa - 78 (benzyna niebieska)
• gaźnik -  poziomy Jikov 35 POH/046
• zasilanie paliwem grawitacyjne (zbiornik paliwa nad silnikiem)
• smarowanie mieszankowe w proporcji - 1:30 (olej Lux 10)
• chłodzenie cieczą z samoczynnym obiegiem
• filtr powietrza - suchy siatkowy z tłumikiem szmerów ssania
• masa suchego silnika 65 kg
• uruchomienie produkcji - 1963

Podstawowe parametry silnika S-31

• liczba cylindrów - 3
• rozrząd - tłokowy (silnik dwusuwowy)
• układ cylindrów - rzędowy, równoległy
• pojemność skokowa - 842 cm³
• średnica cylindra - 70 mm
• skok tłoka - 73 mm
• stopień sprężania - 7,2
• moc maksymalna - 40 KM przy 4 300 obr/min 
• maksymalny moment obrotowy -  80 Nm przy 2 750 obr/min
• wymagana liczba oktanowa paliwa - 78 (benzyna niebieska)
• gaźnik -  poziomy Jikov 35 POH/048
• zasilanie paliwem - pompa paliwa)
• smarowanie mieszankowe w proporcji - 1:30 (olej Mixol S)
• chłodzenie cieczą wymuszone pompa wody
• filtr powietrza - wkład papierowy lub wcześniej stosowany suchy siatkowy
• masa suchego silnika 88 kg
• uruchomienie produkcji - 1966

Silnik S-31 zabudowany w ramie Syreny 105

Marek Maczurek

Źródła:

• Od WSM-u do FSM-u. Historia rozwoju konstrukcyjno-technologicznego silników spalinowych w WSM Bielsko-Biała [web.archive.org]
• Bielskie Syreny.pl
• Fryderyk Bluemke
• Przegląd Pożarniczy, Dzieje motoryzacji, Paweł Gąsiorczyk
• FSO Syrena
• Gaźnik Jikov 35 POH/048

Przypisy:

1. Karl Ochsner i Syn, Fabryka Wyrobów Miedzianych i Metalowych, Kotlarnia, Odlewnia Żelaza i Metali w Bielsku została założona w roku 1874. Specjalizowała się w produkcji wszelkich urządzeń sanitarnych, rurociągów wodociągowych i kanalizacyjnych. [na podstawie notatki informacyjnej, oprac. Irena Jagoda, Bielsko-Biała 1967]
2. Rada Wzajemnej Pomocy Gospodarczej w skrócie RWPG – organizacja powołana w Moskwie w 1949 w celu koordynowania współpracy gospodarczej bloku państw podporządkowanych ZSRR. Załamanie systemu komunistycznego w europejskich państwach satelickich ZSRR po 1989 oraz zmiany w ZSRR doprowadziły do rozwiązania RWPG w 1991 na spotkaniu w Budapeszcie.